Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Мәтіннен септік жалғаулы сөздерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемге синтаксистік талдау жасаңдар және құрмалас сөйлемге айналдырып жазыңдар.
Тас көмір қоры Екібастұздан, қоңыр көмір қоры Майкөбен кен орнынан алынады.
І деңгей. Байлық туралы мақал-мәтелдерді жатқа жазып, біреуінің мағынасын түсіндір.
ІІІ деңгей. Мәтіннен септік жалғаулы сөздерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемге синтаксистік талдау жасаңдар және құрмалас сөйлемге айналдырып жазыңдар.
Тас көмір қоры Екібастұздан, қоңыр көмір қоры Майкөбен кен орнынан алынады.
І деңгей. Байлық туралы мақал-мәтелдерді жатқа жазып, біреуінің мағынасын түсіндір.
Павлодар өңірінің кен байлығы
Павлодар өңірінде қандай кен байлығы бар?
- Тас көмір, қоңыр көмір, мыс рудасы, флюсті әктас, қалыптағыш құм, цемент шикізаты, ас тұзы, бар.
- Тас көмір мен қоңыр көмірдің кен орындары қайда орналасқан?
- Тас көмір қоры Екібастұздан, қоңыр көмір қоры Майкөбен кен орнынан алынады.
- Мыс рудасы Павлодар өңірінің қай жерінде табылған?
- Мыс рудасының мол қоры Бозшакөлден табылды. Бұл жердегі руданың құрамында мыстан
- молибден, алтын, күміс бар.
- Флюсті әктас қай жерде өндіріледі және оны не үшін пайдаланады?
- Флюсті әктас Майқайын кентіндегі Керегетас деген жерден өндіріледі. Ол шикізат ретінде Павлодар алюминий зауытында пайдаға асады.
- Қалыптағыш құм қай жерден табылған?
- Қалыптағыш құм Қарасор кен орнында бар.
- Әрлеу материалдарынан не өндіріледі?
- Әрлеу материалдарынан Баянауыл жерінің оңтүстік-батысында малахит кен орны бар.
Павлодар өңірінде қандай кен байлығы бар?
- Тас көмір, қоңыр көмір, мыс рудасы, флюсті әктас, қалыптағыш құм, цемент шикізаты, ас тұзы, бар.
- Тас көмір мен қоңыр көмірдің кен орындары қайда орналасқан?
- Тас көмір қоры Екібастұздан, қоңыр көмір қоры Майкөбен кен орнынан алынады.
- Мыс рудасы Павлодар өңірінің қай жерінде табылған?
- Мыс рудасының мол қоры Бозшакөлден табылды. Бұл жердегі руданың құрамында мыстан
- молибден, алтын, күміс бар.
- Флюсті әктас қай жерде өндіріледі және оны не үшін пайдаланады?
- Флюсті әктас Майқайын кентіндегі Керегетас деген жерден өндіріледі. Ол шикізат ретінде Павлодар алюминий зауытында пайдаға асады.
- Қалыптағыш құм қай жерден табылған?
- Қалыптағыш құм Қарасор кен орнында бар.
- Әрлеу материалдарынан не өндіріледі?
- Әрлеу материалдарынан Баянауыл жерінің оңтүстік-батысында малахит кен орны бар.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген мәтіннен күрделі сан есімдерді сөзбен жазып,
болжалды,топтау түріне айналдырыңдар.
ІІ деңгей. Мәтіндегі етістіктерді рай категориясына (2 жақ, өткен шақ) қойып жазыңыз.
І деңгей. «Ұлы Отан соғысының Батыры» бойынша қосымша мәлімет жинаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген мәтіннен күрделі сан есімдерді сөзбен жазып,
болжалды,топтау түріне айналдырыңдар.
ІІ деңгей. Мәтіндегі етістіктерді рай категориясына (2 жақ, өткен шақ) қойып жазыңыз.
І деңгей. «Ұлы Отан соғысының Батыры» бойынша қосымша мәлімет жинаңдар.
Павлодар облысы Қазақстанның ірі өнеркәсіптік аймағы. Ол металл балқыту, көмір өндіру, энергетика, мұнай-химия, машина жасау салаларымен еліміздің экономикасын дамытуда. Павлодар облысында ауыл шаруашылығы өндірісінен мал шараушылығы жақсы дамыған. Сондай-ақ, астық, көкөніс, картоп өндіруден де жақсы көрсеткіштерге жетіп келеді.
ІІ Отандық өнеркәсіп өнімі
Павлодар облысы
1938 жылғы 15 қаңтарда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Павлодар облысы құрылды. Орталығы Павлодар қаласы болып бекітілді. Облыс Еуразия құрлығында, Қазақстанның солтүстік шығысында орналасқан. Оның шекараларының жалпы ұзындығы 2100 км. құрайды. Ол 127,5 мың км жерді алып жатыр. Шығысында аймақ Алтай өлкесімен, солтүстігінде Ресей Федерациясының Омбы облысымен, ал солтүстік-шығысында – Новосибирск облысымен шектеседі. Оңтүстігінде облысҚазақстан Республикасының Шығыс Қазақстан және Қарағанды, ал батысында Ақмола және Шығыс Қазақстан облыстарымен көршілес жатыр. Облыс халқының саны 750 мыңға жуық. Олар 70-тен астам ұлттың өкілдері. Облыстың әкімшілік орталығы – Павлодар қаласы. Әкімшілік аумақтық құрылымға 3 қала /Павлодар, Екібастұз, Ақсу/, 7 кент, 10 ауылдық аудан, 172 ауылдық округ және 509 ауыл кіреді. Қала халқының үлес салмағы 64 % -ды құрайды.
Павлодар облысы
1938 жылғы 15 қаңтарда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Павлодар облысы құрылды. Орталығы Павлодар қаласы болып бекітілді. Облыс Еуразия құрлығында, Қазақстанның солтүстік шығысында орналасқан. Оның шекараларының жалпы ұзындығы 2100 км. құрайды. Ол 127,5 мың км жерді алып жатыр. Шығысында аймақ Алтай өлкесімен, солтүстігінде Ресей Федерациясының Омбы облысымен, ал солтүстік-шығысында – Новосибирск облысымен шектеседі. Оңтүстігінде облысҚазақстан Республикасының Шығыс Қазақстан және Қарағанды, ал батысында Ақмола және Шығыс Қазақстан облыстарымен көршілес жатыр. Облыс халқының саны 750 мыңға жуық. Олар 70-тен астам ұлттың өкілдері. Облыстың әкімшілік орталығы – Павлодар қаласы. Әкімшілік аумақтық құрылымға 3 қала /Павлодар, Екібастұз, Ақсу/, 7 кент, 10 ауылдық аудан, 172 ауылдық округ және 509 ауыл кіреді. Қала халқының үлес салмағы 64 % -ды құрайды.
Павлодар мұнай өңдеу зауыты
Павлодар мұнай өңдеу зауыты 1978 жылы алғашқы өнімін берген болатын. Зауыт шығаратын өнім түрлері – мазут, бензин, дизельдік отын, сұйытылған газдар. Зауыттың қуаты – жылына 7,5 млн. тонна шикі мұнай. Кәсіпорын қазіргі заманғы жабдықпен жарақталған, мұнда мазутты тереңдете қайта өңдеу жөніндегі аса күрделі технологиялық кешен құрастырылған. Жаңа технологияларды пайдалану экологиялық жағынан таза, қорғасынсыз бензин мен құрамында күкірті аз дизельді отын өндіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, зауыт керосин, пешке жағатын отын шығарады.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген сөздердің антонимін табыңдар.
Өнім, терең, шикі, таза, аз.
ІІ деңгей. Мәтіннен етістіктерді жазып, шақтарын анықтаңдар.
І деңгей. Мәтін бойынша тірек сызба жасап, әңгімелеңдер.
ІІІ деңгей. Берілген сөздердің антонимін табыңдар.
Өнім, терең, шикі, таза, аз.
ІІ деңгей. Мәтіннен етістіктерді жазып, шақтарын анықтаңдар.
І деңгей. Мәтін бойынша тірек сызба жасап, әңгімелеңдер.
Екібастұз қаласы
Екібастұз жүз мыңнан астам халқы бар қазіргі заманғы өнеркәсіптік қала. Ол 1957 жылы құрылған. Оны әлемге белгілі еткен орасан зор көмір қоры болды. «Гиннестің рекордтар кітабына» енгізілген осындағы Богатырь кенішінің дүние жүзі бойынша теңдесі жоқ. Онда жұмыс істейтін роторлы экскаваторлар сағатына бес мың тоннаға дейін көмір қазып шығара алады. Екібастұздың көмірі тек Қазақстанның ғана емес, сонымен бірге көрші Ресейдің де ондаған жерлеріне жөнелтіледі.
Қалада АҚШ инвестициялық компаниялары табысты жұмыс істеп жатыр. Екібастұз таскөмір алабын қазып жатқан «Богатырь Аксес Көмір» ЖШС Қазақстандағы аса ірі көмір өндіруші болып табылады және республиканың электр станциялары тұтынатын отын нарығында жетекші орын алады.
Екібастұздың 1- және 2 ГРЭС-терінің Қазақстанда өндірілетін жалпы электр энергиясында айтарлықтай үлесі бар, республикадағы ең қуатты және қазіргі заманға сай электр станциялары. Бұл кәсіпорындар жергілікті Екібастұз көмірін пайдалануға лайықтап жобаланған және кен орындарына жақын жерде тұрғызылған. Соның арқасында станциялар мейілінше аз шығын шығара отырып, арзан электр энергиясын өндіреді.
Екібастұздың 1- және 2 ГРЭС-терінің Қазақстанда өндірілетін жалпы электр энергиясында айтарлықтай үлесі бар, республикадағы ең қуатты және қазіргі заманға сай электр станциялары. Бұл кәсіпорындар жергілікті Екібастұз көмірін пайдалануға лайықтап жобаланған және кен орындарына жақын жерде тұрғызылған. Соның арқасында станциялар мейілінше аз шығын шығара отырып, арзан электр энергиясын өндіреді.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген сөйлемнен тұйық етістігін тауып, етістіктің үш шағына қойыңдар.
Онда жұмыс істейтін роторлы экскаваторлар сағатына бес мың тоннаға дейін көмір қазып шығара алады.
Қазақстандағы аса ірі көмір өндіруші болып табылады.
Екібастұз көмірін пайдалануға лайықтап жобаланған және кен орындарына жақын жерде тұрғызылды.
ІІ деңгей. Мезгіл, күшейткіш, мекен үстеулердің түрлерін ажыратып, сөз тіркесін құраңыздар.
Жоғары, кеше, өте, аса, биыл, алдында.
І деңгей. «Екібастұз көмірін пайдалану» шағын шығарма жазыңдар.
ІІІ деңгей. Берілген сөйлемнен тұйық етістігін тауып, етістіктің үш шағына қойыңдар.
Онда жұмыс істейтін роторлы экскаваторлар сағатына бес мың тоннаға дейін көмір қазып шығара алады.
Қазақстандағы аса ірі көмір өндіруші болып табылады.
Екібастұз көмірін пайдалануға лайықтап жобаланған және кен орындарына жақын жерде тұрғызылды.
ІІ деңгей. Мезгіл, күшейткіш, мекен үстеулердің түрлерін ажыратып, сөз тіркесін құраңыздар.
Жоғары, кеше, өте, аса, биыл, алдында.
І деңгей. «Екібастұз көмірін пайдалану» шағын шығарма жазыңдар.
Екібастұз қаласы
- Екібастұз қаласы қай облыста орналасқан?
- Қала Павлодар облысында орналасқан.
- Екібастұз қай жылы қала мәртебесін алды?
- Екібастұз 1957 жылы қала мәртебесін алды.
- Екібастұз қаласында қандай өндіріс орындары бар?
- Біздің қаламызда көмір, электр энергиясын өндіретін орындар бар.
- Көмір өндіретін қандай кешендер бар?
- «Шығыс» және «Богатырь» кешені бар.
- Электр энергиясы неден өндіріледі?
- Электр энергиясы көмірді қазандықтарда жағып, генераторларды іске
қосу арқылы алынады.
- Біздің қалада неше ГРЭС бар?
- Біздің қаламызда екі ГРЭС бар. Олар «АЕS Екібастұз» және 2- ГРЭС.
- Көмір мен электр энергиясын тағы кімдер тұтынады?
- Отын және электр энергиясын Ресей және Қазақстан қалалары тұтынады.
- Екібастұз қаласы қай облыста орналасқан?
- Қала Павлодар облысында орналасқан.
- Екібастұз қай жылы қала мәртебесін алды?
- Екібастұз 1957 жылы қала мәртебесін алды.
- Екібастұз қаласында қандай өндіріс орындары бар?
- Біздің қаламызда көмір, электр энергиясын өндіретін орындар бар.
- Көмір өндіретін қандай кешендер бар?
- «Шығыс» және «Богатырь» кешені бар.
- Электр энергиясы неден өндіріледі?
- Электр энергиясы көмірді қазандықтарда жағып, генераторларды іске
қосу арқылы алынады.
- Біздің қалада неше ГРЭС бар?
- Біздің қаламызда екі ГРЭС бар. Олар «АЕS Екібастұз» және 2- ГРЭС.
- Көмір мен электр энергиясын тағы кімдер тұтынады?
- Отын және электр энергиясын Ресей және Қазақстан қалалары тұтынады.
Нәтиже сабақ
1-тапсырма. Мына сұрақтарға байланысты «Павлодар облысы» мәтінінен үзінді келтір.
а) Павлодар облысы қашан құрылды және ол қай жерде орналасқан?
ә) Ол қандай облыстармен шектеседі?
б) Облыстың әкімшілік аумақтық құрылымына нелер кіреді?
2-тапсырма. Мына сұрақтарға жауап әзірлеңдер.
а) Облыс тарихы немен байланысты?
ә) Ол қандай ауыртпашылықтарды бастан кешірді?
б) Павлодарлық қанша жауынгер Ұлы Отан соғысына қатысты?
в) Олардың қаншасы Кеңес Одағының Батыры атанды?
в) Павлодар облысы қандай аймақ?
г) Мұнда қандай салалар дамыған?
3-тапсырма. «Өнеркәсіптік қала» мәтінінен мәтіннің мазмұнын ашатын тірек сөздерді теріп жаз.
4-тапсырма. Екібастұз қаласы сіздің туған мекеніңіз. Ресейден келген досыңызды қыдыртып жүрсіз. Оған өз қалаңыз туралы не айтасыңдар?
5-тапсырма. Екібастұз қалалық «Отарқа» газетіне «Мен қаламды мақтан етемін» тақырыбында шағын мақала жазыңдар.
6-тапсырма. Сіз шетелге сапарға баратын болдыңдар, онда Павлодар өңірі туралы баяндама жасау керек. Баяндамада нені қамтиды?
7-тапсырма. Синонимдік қатарды толықтырыңдар.
есімімен;
мәртебе;
шектесу;
тұтыну;
қыдырту;
1-тапсырма. Мына сұрақтарға байланысты «Павлодар облысы» мәтінінен үзінді келтір.
а) Павлодар облысы қашан құрылды және ол қай жерде орналасқан?
ә) Ол қандай облыстармен шектеседі?
б) Облыстың әкімшілік аумақтық құрылымына нелер кіреді?
2-тапсырма. Мына сұрақтарға жауап әзірлеңдер.
а) Облыс тарихы немен байланысты?
ә) Ол қандай ауыртпашылықтарды бастан кешірді?
б) Павлодарлық қанша жауынгер Ұлы Отан соғысына қатысты?
в) Олардың қаншасы Кеңес Одағының Батыры атанды?
в) Павлодар облысы қандай аймақ?
г) Мұнда қандай салалар дамыған?
3-тапсырма. «Өнеркәсіптік қала» мәтінінен мәтіннің мазмұнын ашатын тірек сөздерді теріп жаз.
4-тапсырма. Екібастұз қаласы сіздің туған мекеніңіз. Ресейден келген досыңызды қыдыртып жүрсіз. Оған өз қалаңыз туралы не айтасыңдар?
5-тапсырма. Екібастұз қалалық «Отарқа» газетіне «Мен қаламды мақтан етемін» тақырыбында шағын мақала жазыңдар.
6-тапсырма. Сіз шетелге сапарға баратын болдыңдар, онда Павлодар өңірі туралы баяндама жасау керек. Баяндамада нені қамтиды?
7-тапсырма. Синонимдік қатарды толықтырыңдар.
есімімен;
мәртебе;
шектесу;
тұтыну;
қыдырту;
1-тапсырма. Екібастұз сенің туған мекенің, басқа елден келген қонағыңды қыдыртып, өз қалаң туралы не айта аласың?
2-тапсырма. Газетке «Екібастұз қаласы» мәтіні бойынша мақала жазу керек. Мақала нені қамтуы мүмкін?
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей.
1. Мәтіннің тақырыбын ашатын 3 сұрақ қойыңдар.
2. Мәтіннен қысқарған сөздерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемдерді сөз табына талдаңдар.
Біздің қаламызда көмір, электр энергиясын өндіретін орындар бар. Электр энергиясы көмірді қазандықтарда жағып, генераторларды іске қосуарқылы алынады. Біздің қаламызда екі ГРЭС бар. Олар «АЕS Екібастұз» және ГРЭС-2.
І деңгей. Әңгіме құрастыру. Өз туған қалаң туралы не білесің? (Қаланың тарихы, табиғаты, өнеркәсібі және т.б.)
2-тапсырма. Газетке «Екібастұз қаласы» мәтіні бойынша мақала жазу керек. Мақала нені қамтуы мүмкін?
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей.
1. Мәтіннің тақырыбын ашатын 3 сұрақ қойыңдар.
2. Мәтіннен қысқарған сөздерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемдерді сөз табына талдаңдар.
Біздің қаламызда көмір, электр энергиясын өндіретін орындар бар. Электр энергиясы көмірді қазандықтарда жағып, генераторларды іске қосуарқылы алынады. Біздің қаламызда екі ГРЭС бар. Олар «АЕS Екібастұз» және ГРЭС-2.
І деңгей. Әңгіме құрастыру. Өз туған қалаң туралы не білесің? (Қаланың тарихы, табиғаты, өнеркәсібі және т.б.)
Көмір
Көмір алабы
Көмір өндіру «Солтүстік» және «Богатырь» кеніштерінде ашық әдіспен жүргізіледі. Компанияның жыл сайынғы көмір өндіру көлемі 30-35 млн. тонна көмірді құрайды, оның ішінде 60%-дан астамы Ресейдің электр станцияларының үлесіне тиеді. Кеніштерді техникалық жағынан қайта жарақтандыру мен тауарлық көмірдің тұтынушылық қасиеттерін жақсарту бойынша 2016 жылға дейінгі кешенді бағдарламалар мен ресейлік нарықты сақтап қалуды, кәсіпорындарға ішкі нарықта қолдау көрсетуді, шығынды азайтуды, сапаны жақсарту мен әлеуметтік мәселелерді шешуді көздейтін «Екібастұз көмірі» бағдарламасы әзірленді.
Екібастұздағы «Восточный» кеніші – көмірді ашық әдіспен өндіру жөніндегі бірегей тау-кен кәсіпорыны, бұл әдіске аршу мен қазып шығару жұмыстары, көмірді жер бетіндегі кешенде қайта өңдеу, теміржол көлігіне тиеу, маршрут қалыптастыру кіреді. Жыл сайынғы көмір өндіру көлемі – 20 млн. тоннаға дейін.
Екібастұздағы «Восточный» кеніші – көмірді ашық әдіспен өндіру жөніндегі бірегей тау-кен кәсіпорыны, бұл әдіске аршу мен қазып шығару жұмыстары, көмірді жер бетіндегі кешенде қайта өңдеу, теміржол көлігіне тиеу, маршрут қалыптастыру кіреді. Жыл сайынғы көмір өндіру көлемі – 20 млн. тоннаға дейін.
Көмір кеніштері
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Мәтіннің тақырыбын ашатын 3 сұрақ қойыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемдерден пысықтауыштарды табыңдар. Оларға сұрақ қойыңдар.
Көмір өндіру «Солтүстік» және «Богатырь» кеніштерінде ашық әдіспен жүргізіледі.Кәсіпорындарға ішкі нарықта қолдау көрсетуді, шығынды азайтуды, сапаны жақсарту мен әлеуметтік мәселелерді шешуді көздейтін «Екібастұз көмірі» бағдарламасы әзірленді. Жыл сайынғы көмір өндіру көлемі – 20 млн. тоннаға дейін.
І деңгей. «Екібастұз көмірі» бағдарламасы» тақырыбына бойынша мәлімет жинаңдар.
ІІІ деңгей. Мәтіннің тақырыбын ашатын 3 сұрақ қойыңдар.
ІІ деңгей. Берілген сөйлемдерден пысықтауыштарды табыңдар. Оларға сұрақ қойыңдар.
Көмір өндіру «Солтүстік» және «Богатырь» кеніштерінде ашық әдіспен жүргізіледі.Кәсіпорындарға ішкі нарықта қолдау көрсетуді, шығынды азайтуды, сапаны жақсарту мен әлеуметтік мәселелерді шешуді көздейтін «Екібастұз көмірі» бағдарламасы әзірленді. Жыл сайынғы көмір өндіру көлемі – 20 млн. тоннаға дейін.
І деңгей. «Екібастұз көмірі» бағдарламасы» тақырыбына бойынша мәлімет жинаңдар.
Көмір разрезі
1-тапсырма. Географиялық тұрғыдан жердің Сарыарқа деп аталуының себебін түсіндіріп көр.
2-тапсырма. «Өз қойнауына орасан зор байлық жасырған» деген фраза бойынша келісесің бе? Ойыңды дәлелде.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген синонимдік қатардан синоним емес сөзді табыңдар.
Зор, шамалы, мол, орасан.
Қор, кен, қазба, пайда.
Аймақ, аудан, орын, аумақ.
ІІ деңгей. Салалас құрмалас сөйлемдерді пайдаланып, әңгімені аяқтаңдар.
Павлодар облысы минералды шикізат кешені, пайдалы қазба бойынша жетекші орындардың бірі ...
І деңгей. Мәтінге жоспар құрып, әңгімелеңдер.
Отандық өнеркәсіп өнімі
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген сөздерді септеңдер.
Өндіріс, ошақ.
ІІ деңгей. Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрастырып жазыңдар,
Ақсу ферроқорытпалар зауыты хромды, кремнийлі және
Зауыт өнімдері сапасы жағынан бәсекеге қабілетті болып табылатын
Электр қуаттылығы 2100 Мвт құрайды,
І деңгей. «Ақсудың өндіріс ошақтары» тақырыбына эссе жазыңдар.
ІІІ деңгей. Берілген сөздерді септеңдер.
Өндіріс, ошақ.
ІІ деңгей. Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрастырып жазыңдар,
Ақсу ферроқорытпалар зауыты хромды, кремнийлі және
Зауыт өнімдері сапасы жағынан бәсекеге қабілетті болып табылатын
Электр қуаттылығы 2100 Мвт құрайды,
І деңгей. «Ақсудың өндіріс ошақтары» тақырыбына эссе жазыңдар.
Сарыарқа жазығы
Облыс аймағының басым бөлігін қазақтар ежелден Сарыарқа деп атаған далалы жазық алып жатыр. Ол шын мәнінде өз қойнауына орасан зор байлық жасырған. Павлодар облысы Қазақстан Республикасының минералды шикізат кешенінде жетекші орындардың біріне ие. Оның аумағында республика көмірінің баланстық қорының үштен бір бөлігінен астамы, алтынның 9,4 %-ы, мыстың 3,7 %-ы, молибденнің 2,3% -ы, флюсті әктастың 30,8% -ы, қалыптағыш құмдардың 32,5%-ы, мырыш пен басқа да пайдалы қазбалар шоғырланған. Аймақтың аумағында барланған 115 қатты пайдалы қазба кен орнының ішінде 48-і іске пайдаланылуда. Мамандардың есебі бойынша тек қатты пайдалы қазбалардың өзінің ғана баланстық қорларының жалпы құны 460 млдр. АҚШ долларына бағаланады.
Облыс аймағының басым бөлігін қазақтар ежелден Сарыарқа деп атаған далалы жазық алып жатыр. Ол шын мәнінде өз қойнауына орасан зор байлық жасырған. Павлодар облысы Қазақстан Республикасының минералды шикізат кешенінде жетекші орындардың біріне ие. Оның аумағында республика көмірінің баланстық қорының үштен бір бөлігінен астамы, алтынның 9,4 %-ы, мыстың 3,7 %-ы, молибденнің 2,3% -ы, флюсті әктастың 30,8% -ы, қалыптағыш құмдардың 32,5%-ы, мырыш пен басқа да пайдалы қазбалар шоғырланған. Аймақтың аумағында барланған 115 қатты пайдалы қазба кен орнының ішінде 48-і іске пайдаланылуда. Мамандардың есебі бойынша тек қатты пайдалы қазбалардың өзінің ғана баланстық қорларының жалпы құны 460 млдр. АҚШ долларына бағаланады.
Жері байдың– елі бай
Ақсудың өндіріс ошақтары
- «Қазхром» ААҚ филиалы Ақсу ферроқорытпа зауыты не өндіреді?
/Ақсу ферроқорытпалар зауыты хромды, кремнийлі және марганец қорытпаларды өндіреді/.- Зауыттың географиялық жағынан орналасу тиімділігі не береді?
/Бұл оған материалдық, энергиялық және еңбек ресурстарының қажетті
мөлшерін қамтамасыз етеді/.
- Ферроқоспа өнімі қайда шығарылады?
/Ферроқоспа өнімдері экспортқа шығарылады/.
- Зауыт өнімдері сапасы жағынан қандай?
/Зауыт өнімдері сапасы жағынан бәсекеге қабілетті/.
- Ақсудың 1-ші ГРЭС-ы не шығарады?
/Ол жылу энергиясын шығарады/.
- Ол неше энергетикалық блоктан тұрады?
/Ол жеті энергетикалық блоктан тұрады/.
- Оның өндіретін электр қуаты қанша?
/ Электр қуаттылығы 2100 Мвт құрайды/.
- Ол қандай энергия жүйелерін біріктіреді?
/Станция Батыс Сібірдің, Алтай өлкесі мен Солтүстік-Шығыс Қазақстанның энергия жүйелерін біріктіреді/.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Туынды зат есімдерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Өз қалаңның өнеркәсібі туралы сыныптасыңмен сұхбаттасыңдар.
І деңгей. Әңгімені жалғастыру барысында алюминийден алынатын өнімдер туралы айтып, болашақта осы металдан жасалатын бұйымдар туралы болжам жасауға болады.
ІІІ деңгей. Туынды зат есімдерді теріп жазыңдар.
ІІ деңгей. Өз қалаңның өнеркәсібі туралы сыныптасыңмен сұхбаттасыңдар.
І деңгей. Әңгімені жалғастыру барысында алюминийден алынатын өнімдер туралы айтып, болашақта осы металдан жасалатын бұйымдар туралы болжам жасауға болады.
Павлодар алюминий зауыты /ПАЗ/ – алюминий өнеркәсібінің тұңғышы және республиканың жетекші түсті металлургия кәсіпорындарының бірі. ПАЗ Қызыл Октябрь және Торғай боксит кеніш басқармаларымен, Керегетас әктас кенішімен, сондай-ақ Павлодар қаласының ТЭЦ-1 орталығымен қатар «Қазақстан алюминийі» ААҚ құрамына кіреді. Бұл кәсіпорындар біртұтас технологиялық кешенді құрайды, бұл минералдық шикізатты экономикалық жағынан мейілінше тиімді өндіруге және қайта өңдеуге мүмкіндік береді.
1-тапсырма. «Біртұтас технологиялық кешенді құрайды» делінген келісесің бе? «Иә» және «Жоқ» дәлелдеңдер.
2-тапсырма. Болашақта алюминийден алынатын өнімдер туралы қандай болжам жасар едің? Толықтырып жазыңдар.
2-тапсырма. Болашақта алюминийден алынатын өнімдер туралы қандай болжам жасар едің? Толықтырып жазыңдар.
Металл балқыту
Зауыт өнімі
Алюминий алыбы
Хром
-Павлодар «Қазэнергокабель» зауыты не шығарады?
- Ол Республикадағы кабель шығаратын ең ірі зауыт.
- Ол кабельдің қанша түрін шығарады?
- Зауыт кабельдің 2500 түрін шығарады.
- Павлодар «Қазэнергокабель» зауытының өнімі қай салада пайдаланылады?
- Зауыт өнімі көбіне энергетика, телерадиобайланыс салаларында қолданылады.
- Кәсіпорын үкіметтің қандай марапатына ие болды?
- Кәсіпорын «Импорт ауыстыру бағдарламасының жеңімпазы» деген үкімет марапатына ие болды.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген күрделі сөздермен сөйлем құрап жазыңдар.
Қазэнергокабель, кәсіпорын, телерадиобайланыс,импорт ауыстыру.
ІІ деңгей. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жазыңдар.
Зауыт туралы ... пікірлер айтылды.
Адамдар көп ұзамай үкіметтің .... ие болды.
Оның салаларында ... қолданылады.
Керекті сөздер: түрлі, марапатына, зауыт өнімі.
І деңгей. «Импорт ауыстыру бағдарламасының жеңімпазы» тақырыбына ой қосып, ойларыңды толықтырып жазыңдар.
- Ол Республикадағы кабель шығаратын ең ірі зауыт.
- Ол кабельдің қанша түрін шығарады?
- Зауыт кабельдің 2500 түрін шығарады.
- Павлодар «Қазэнергокабель» зауытының өнімі қай салада пайдаланылады?
- Зауыт өнімі көбіне энергетика, телерадиобайланыс салаларында қолданылады.
- Кәсіпорын үкіметтің қандай марапатына ие болды?
- Кәсіпорын «Импорт ауыстыру бағдарламасының жеңімпазы» деген үкімет марапатына ие болды.
Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар.
ІІІ деңгей. Берілген күрделі сөздермен сөйлем құрап жазыңдар.
Қазэнергокабель, кәсіпорын, телерадиобайланыс,импорт ауыстыру.
ІІ деңгей. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жазыңдар.
Зауыт туралы ... пікірлер айтылды.
Адамдар көп ұзамай үкіметтің .... ие болды.
Оның салаларында ... қолданылады.
Керекті сөздер: түрлі, марапатына, зауыт өнімі.
І деңгей. «Импорт ауыстыру бағдарламасының жеңімпазы» тақырыбына ой қосып, ойларыңды толықтырып жазыңдар.
1-тапсырма. Берілген сөз, сөз тіркестерін пайдаланып, өздеріңіз
білетін мекемелердің, қоғамдық, өнеркәсіп, демалыс орындарының қай жерде шоғырландырылғанын түсіндіріңіз.
Ірі қалаларды үш бөлікке бөледі: орталық, тұрғын үй кешені, өнеркәсіп аймағы.
2-тапсырма. Мына суреттерде қандай мекемелер, демалыс
орындары көрсетілген. Олар қаланың қай жерінде орналасқан?
☺ Сөйлеу үлгісі:
- Павлодарда демалыс орындары өте көп. Қанат,Семейде қандай демалыс орындары бар?
- Семейде екі драма театры, мәдениет сарайы, саябақтар, бірнеше кинотеатрлар бар.
- Бізде тарихи өлкетану және этнографиялық мұражайлары бар. Сендерде ше ?
- Біздің қаламызда Абай мұражайы бар. Ол орталық саябақтың жанында орналасқан.
- Шолпан, Павлодарда қандай кинотеатрлар бар?
- Павлодарда "Ш.Айманов және Ертіс-синема" кинотеатрлары бар. "Ш. Айманов" кинотеатры Қ.Сұрағанов көшесінде, орталық мешіттің қасында, ал " Ертіс-синема " кинотеатры М.Қайырбаев көшесінде "Дөнер" дәмханасының қарсысында орналасқан.
- Мен Абай даңғылында тұрамын. Абай даңғылында "Әділ" акционерлік қоғамы. Оның қасында Ферросплав металлургия зауыты, облыстық прокуратура, автобекет бар.
- Кітапхана ше?
- Кітапхана Тәуелсіздік көшесінде.
4-тапсырма. Жоғарыда берілген үлгілер бойынша досыңызбен қала туралы сөйлесіңіз.
5-тапсырма. Берілген сөздерді пайдалана отырып "Сүйікті қалам - Павлодар" тақырыбына әңгіме құрастырыңыз.
Қала- жаңа, ескі, көне, үлкен, кішкене, әдемі, ғажайып, қазіргі заманның, өнеркәсіпті, жасыл, оңтүстік, теңіз жағалауындағы қала, балалық шақ өткен қала, жастық шақ өткен қала, сүйікті қала, болашақтың қаласы, қалалық, қала саябағы, қала сыртына бару, қала шетінде тұру.
Көше - кең, тар, жасыл, тыныш, таныс, тұйық көше, даңғыл, жағалау,
қиылыс, бұрылыс, қаланың бас көшесі, көшені кесіп өту, көшенің аты.
Ғимарат - қазіргі заманның, көне, тарихи, жаңа, үлкен, биік, тұрғын,
ерекше, әдемі, ұлттық өрнектермен көркемделген.
Алаң -үлкен, ескі, тарихи, гүл, орталық алаң, Республикалық.
білетін мекемелердің, қоғамдық, өнеркәсіп, демалыс орындарының қай жерде шоғырландырылғанын түсіндіріңіз.
Ірі қалаларды үш бөлікке бөледі: орталық, тұрғын үй кешені, өнеркәсіп аймағы.
2-тапсырма. Мына суреттерде қандай мекемелер, демалыс
орындары көрсетілген. Олар қаланың қай жерінде орналасқан?
3-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, сөйлемдерді аяқтаңыз.
- Спектакль көру үшін ... .
- Демалу үшін ... .
- Әлеуметтік мәселелерді шешу үшін ...
- Семинар сабақтарына дайындалу үшін...
- Түрлі спорттық ойындарды тамашалау үшін ... .
- Азық-түлік алу үшін ... .
☺ Сөйлеу үлгісі:
- Павлодарда демалыс орындары өте көп. Қанат,Семейде қандай демалыс орындары бар?
- Семейде екі драма театры, мәдениет сарайы, саябақтар, бірнеше кинотеатрлар бар.
- Бізде тарихи өлкетану және этнографиялық мұражайлары бар. Сендерде ше ?
- Біздің қаламызда Абай мұражайы бар. Ол орталық саябақтың жанында орналасқан.
- Шолпан, Павлодарда қандай кинотеатрлар бар?
- Павлодарда "Ш.Айманов және Ертіс-синема" кинотеатрлары бар. "Ш. Айманов" кинотеатры Қ.Сұрағанов көшесінде, орталық мешіттің қасында, ал " Ертіс-синема " кинотеатры М.Қайырбаев көшесінде "Дөнер" дәмханасының қарсысында орналасқан.
* * *
- Сіз қай даңғылда тұрасыз?- Мен Абай даңғылында тұрамын. Абай даңғылында "Әділ" акционерлік қоғамы. Оның қасында Ферросплав металлургия зауыты, облыстық прокуратура, автобекет бар.
- Кітапхана ше?
- Кітапхана Тәуелсіздік көшесінде.
4-тапсырма. Жоғарыда берілген үлгілер бойынша досыңызбен қала туралы сөйлесіңіз.
5-тапсырма. Берілген сөздерді пайдалана отырып "Сүйікті қалам - Павлодар" тақырыбына әңгіме құрастырыңыз.
Қала- жаңа, ескі, көне, үлкен, кішкене, әдемі, ғажайып, қазіргі заманның, өнеркәсіпті, жасыл, оңтүстік, теңіз жағалауындағы қала, балалық шақ өткен қала, жастық шақ өткен қала, сүйікті қала, болашақтың қаласы, қалалық, қала саябағы, қала сыртына бару, қала шетінде тұру.
Көше - кең, тар, жасыл, тыныш, таныс, тұйық көше, даңғыл, жағалау,
қиылыс, бұрылыс, қаланың бас көшесі, көшені кесіп өту, көшенің аты.
Ғимарат - қазіргі заманның, көне, тарихи, жаңа, үлкен, биік, тұрғын,
ерекше, әдемі, ұлттық өрнектермен көркемделген.
Алаң -үлкен, ескі, тарихи, гүл, орталық алаң, Республикалық.
Мақал-мәтелдерді жаттап алыңыз:
Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас.
--------
Елсіз ер болмайды,
Жұртсыз жігіт болмайды.
( "Қазақтың мақал-мәтелдері" кітабынан).
